ရဟူဒီဘာသာ သည္ ကမာၻ႕ဘာသာႀကီးမ်ား တြင္ ခရစ္ယာန္ႏွင့္ အစၥလမ္ ဘာသာ တို႔ႏွင့္ အတူ ေရွး အက်ဆံုး ဘာသာတရား တစ္ခုျဖစ္သည္။ ယေန႔ ရဟူဒီဘာသာကို လက္ခံ ယံုၾကည္သူ ကမာၻတ၀ွမ္းတြင္ သန္းေပါင္း ၁၂ သန္း မွ ၁၄ သန္းခန္႔ ရွိမည္ဟု ခန္႔မွန္းရၿပီး အေမရိကန္ ႏိုင္ငံတြင္ ၆ သန္းခန္႔ ရွိမည္ဟု ဆိုသည္။
အဓိကပုဂၢိဳလ္မ်ား
- Abraham – ဂ်ဴး လူမ်ဳိးတို႔၏ ကနဦး ဖခင္ႀကီး။
- Sarah – Abraham ၏ ဇနီး ဂ်ဴး လူမ်ဳိးစု (၁၂) စု ၏ မိခင္ႀကီး
- Ishmael – Abraham ႏွင့္ ကၽြန္မ Hagar တို႔၏သား။ အာရပ္ လူမ်ဳိးစုတို႔၏ ဖခင္ျဖစ္လာသူ။ သူအားျဖင့္ အစၥလမ္ဘာသာ ႏွင့္ Abraham ၾကားတြင္ ဆက္စပ္မႈျဖစ္သည္။
- Isaac – Abraham ႏွင့္ ဇနီး Sarah တို႔၏ သား။ သူ႔အားျဖင့္ Abraham အားဘုရားသခင္ေပးထားသည့္ ကတိေတာ္ျပည့္စံုျခင္းသို႔ေရာက္ရသည္။
- Jacob – Isaac ၏ အမြါသား ႏွစ္ေယာက္အနက္ သားငယ္။ ဘုရားသခင္က သူ နာမည္ကို Israel (အစၥေရးလ္) ဟုေျပာင္းလည္း သမုတ္သည္။ သူ၏ သား ၁၂ ေယာက္သည္ အစၥေရးလ္ လူမ်ဳိးတို႔၏ လူမ်ဳိးႏြယ္ ၁၂ ႏြယ္ ၏ ဖခင္မ်ားျဖစ္သည္။
- Joseph – Jacob ၏ အခ်စ္ရဆံုးေသာ သားငယ္။ အကို ျဖစ္သူမ်ား၏ မနာလို မႈေၾကာင့္ ေရာင္းစားျခင္း ခံရၿပီး အီဂ်စ္ႏိုင္ငံ သို႔ေရာက္သြားကာ၊ ထိုႏိုင္ငံ၏ အႀကီးအကဲ တစ္ဦးျဖစ္လာၿပီး၊ မိုးေခါင္ေရရွားျခင္း အႏၱ၇ယ္ေၾကာင့္ ဖခင္ႏွင့္ အကို မ်ားအား အီဂ်စ္ႏိုင္ငံသို႔ ေခၚလာသူ။
- Moses – အီဂ်စ္ႏိုင္ငံတြင္ ကၽြန္ခံေနရေသာ အစၥေရးလ္ (ဂ်ဴး) လူမ်ဳိးမ်ားကို ခါနန္ ျပည္သို႔ ေခၚေဆာင္သြား ရန္ ဘုရားသခင္ေရႊးေကာက္ေတာ္မူျခင္းခံရေသာ ေခါင္းေဆာင္။ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားအား ဖြဲ႕စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒမ်ားျဖင့္ ခ်ဳပ္ကိုင္ စုစည္းၿပီး လူမ်ဳိးႏိုင္ငံ တစ္ခုအျဖစ္ ဆိုင္းႏိုင္း ေတာင္တြင္ တည္ေထာင္သူ။
- Joshua – Moses ၏ အရိုက္အရာကို ဆက္ခံသ၊ ဘုရားသခင္ ကတိေပးထားသည့္ နယ္ေျမျဖစ္ေသာ နာမည္ႀကီး ေဂ်ေရေခါၿမိဳ႕သိမ္း စစ္ပြဲႏွင့္ ခါနန္ျပည္ကို သိမ္းပိုက္ရန္ အတြက္ေခါင္းေဆာင္သည့္ စစ္ေသနာပတိခ်ဳပ္။
- Saul – အစၥေရးလ္ တို႔၏ ပထမဦးဆံုးေသာ ဘုရင္။ သူ၏ အႏွစ္ (၄၀) ၾကာ နန္းသက္ကို ဘုရားသခင္ကို မနာခံမႈမ်ား၊ သိကၡာသမာဓိ မဲ့မႈမ်ားစြာ တုိ႔အားျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ျခင္းကို ခံရသူ။
- David – သိုးေက်ာင္းသားကေလး ဘ၀မွ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ၏ ဒုတိယေျမာက္ ဘုရင္မင္းျမတ္၊ တန္ခိုးအႀကီးဆံုးဘုရင္ႀကီးျဖစ္လာသ။ူ
- Solomon – David ႏွင့္ စစ္သူႀကီး Uriah ၏ ဇနီး Bathsheba တို႔ ေဖာက္ျပန္ျခင္းမွ ေမြးဖြားလာသည့္ သား။ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ၏ ခန္းနားႀကီးက်ယ္ေသာ ဗိမၼာန္ေတာ္မ်ားကို တည္ေဆာက္သူ။ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ၏ တတိယေျမာက္ဘုရင္။ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ ၂ ပိုင္း မကြဲခင္ ေနာက္ဆံုး စိုးစံေသာ ဘုရင္။
သမိုင္းအက်ဥ္း။
ရဟူဒီ ဘာသာ သမိုင္းအစပိုင္းကို ျပန္ေကာက္မည္ ဆိုလွ်င္ Abraham ၏ ဥရု (Ur) အရပ္ေဒသတြင္ ေနခဲ့စဥ္က စၿပီး ေလ့လာရမည္ျဖစ္သည္။ ဓမၼေဟာင္း က်မ္းကို ေလ့လာလွ်င္ Abraham ကို ဘုရားသခင္က ခရစ္မေပၚခင္ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀၀ ခန္႔တြင္ ကတိေပးထားသည္မွာ သူ႔အား ႏိုင္ငံသစ္တစ္ခု၏ ဖခင္ႀကီးျဖစ္ေစမည္ျဖစ္ၿပီး၊ ထိုႏိုင္ငံအားျဖင့္ ေလာကီသားအားလံုး ကယ္တင္ျခင္း ရရွိေစမည္ ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ဂ်ဴးတို႔၏ သမိုင္းကို သမၼာက်မ္းစာ ၏ ကမာၻဦးက်မ္းတြင္ ဆက္လက္ေလ့လာမည္ဆိုလွ်င္ Abraham ၏ ေဆြစဥ္မ်ဳိးဆက္ မ်ားအေၾကာင္း၊ ေနာင္တြင္ အစၥေရးလ္ ဟု ေျပာင္းလည္း သမုတ္ျခင္းခံရေသာ ယာကုတ္ အထိေဖာ္ျပထားသည္။
Torah က်မ္းစာမ်ား ၏ ဒုတိယ ႏွင့္ တတိယ က်မ္းမ်ားျဖစ္ေသာ Exodus ႏွင့္ Leviticus တြင္ ဘုရားသခင္က ဂ်ဴးလူမ်ဳိး မ်ားကို အီဂ်စ္ႏိုင္ငံမွ ထူးဆန္းအ့ံၾသဘြယ္ရာ နိမိတ္လကၡဏာ မ်ားအားျဖင့္ ကယ္ႏႈတ္ေခၚေဆာင္သြားသည္။ ထိုေနာက္ အစၥေရးလ္ လူမ်ဳိးမ်ား လုိက္နာ ရမည့္ ဥပေဒကို လည္း ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ေမာေရွ အားျဖင့္ ေပးခဲ့သည္။ Pentateuch က်မ္းမ်ား၏ ေနာက္ဆံုး က်မ္းျဖစ္ေသာ Deuteronomy တြင္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ေမာေရွ ၏ စတင္တည္ေထာင္ေသာ အစၥေရးႏိုင္ငံႏွင့္ လူမ်ဳိးမ်ားအား မွာၾကားေသာ ေနာက္ဆံုးမိန္႔မာခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပထားသည္။
ခါနန္ ျပည္ကို သိမ္းယူၿပီးေနာက္ပိုင္း ႏွစ္ေပါင္း ၄၀၀ ခန္႔ ၾကာေသာအခါ Saul သည္ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ ၏ ပထမဦးဆံုးေသာ ဘုရင္ျဖစ္လာသည္။ ဒုတိယ ဘုရင္သည္ ေဒးဗစ္ ျဖစ္ၿပီး ေဆာလမြန္သည္ တတိယ ဘုရင္ျဖစ္သည္။ ဤ ဘုရင္ သံုးပါးသည္ ေျမာက္ပိုင္း ေတာင္ပိုင္း တစုတစည္း တစ္ႏိုင္ငံအျဖစ္ အုပ္စိုးမင္းလုပ္ေသာ ဘုရင္မ်ားျဖစ္သည္။ ႏွစ္ေပါင္း ၁၂၀ ခန္႔ၾကာသည္။ BC 930 ခန္႔တြင္ေဆာလမြန္ မင္းႀကီးနတ္ရြာစံ ၿပီး ေနာက္ပိုင္း ႏိုင္ငံ ႏွစ္ျခမ္းကြဲသြားသည္။ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ လူမ်ဳိးႏြယ္စု ၁၀ စု အဓိကေနထိုင္ၾကၿပီး အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ ဟု ႏိုင္ငံကို သမုတ္သည္။ ေတာင္ပိုင္းတြင္ လူမ်ဳိးႏြယ္စု ၂ စု အဓိကေနထိုင္ၾကၿပီး ယုဒ ႏိုင္ငံ (Judah) ဟု ႏိုင္ငံကို သမုတ္သည္။
သမၼာက်မ္းကို ေလ့လာလွ်င္ ေျမာက္ပိုင္းႏိုင္ငံသား (အစၥေရးလ္) မ်ားသည္ ပေရာဖက္ ေဟာေရွ ႏွင့္ ပေရာဖက္ အာမုတ္ တို႔၏ အတန္တန္ သတိေပးသည့္ ၾကားမွ ဘုရားသခင္ကို ေမ့ေလ်ာ့ လာၾကၿပီး (1 Kings 12-2 Kings 17) အျပစ္ႏြံထဲတြင္ ႏွစ္ေျမာလာၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင္း BC 722 ခုႏွစ္တြင္ ဘုရားသခင္၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ အဆီးရီးယား လူမ်ဳိးမ်ားက ေျမာက္ပိုင္း အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ ကို က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္လိုက္သည္။
ေတာင္ပိုင္း ယုဒ ႏိုင္ငံတြင္လည္း ဘုရားသခင္၏ ပေရာဖက္မ်ားျဖစ္ေသာ ဟဗၺကုတ္၊ ေဟရွာယ၊ Joel၊ ေယရမိ၊ မိကၡာ ႏွင့္ Zechariah ကဲ့သို႔ေသာ သူမ်ား၏ ေနာင္တရရန္ ႏွင့္ ဗ်ာဒိတ္ျပဳခ်က္မ်ား ကို အႀကိမ္ႀကိမ္ ဥပကၡာျပဳ မႈေၾကာင့္ BC 605 တြင္ ဗာဗုလုန္ ႏိုင္ငံ၏ က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ ဖ်က္ဆီးျခင္းကို ခံရသည္။ ဗာဗုလုန္ ႏိုင္ငံကို သံု႔ပန္းအျဖစ္ေခၚေဆာင္ျခင္း ခံရေသာ ၇ ႏွစ္တာ အတြင္းတြင္ ေဟယကိ ႏွင့္ ဒံေယလ တို႔သည္ အစၥေရး ႏိုင္ငံ ၏ျပန္လည္ တည္ေထာင္မည့္ အနာဂတ္ အေၾကာင္းမ်ားကို ဗ်ဒိတ္ျပဳခဲ့ၾကသည္။
BC 536 တြင္ ကုရု (Cyrus) ဘုရင္က ဂ်ဴးလူမ်ိဳး မ်ားကို ျပည္ေတာ္ျပန္ခြင့္ေပးသည္။ Zerubbabel ဗိမၼာန္ေတာ္ ဟု လူသိမ်ားေသာ ေဂ်ရုရွလင္ ဗိမၼန္ေတာ္ကို ျပန္လည္ တည္ေဆာက္ၾကရာ ႏွစ္ ၂၀ ခန္႔အၾကာ BC 516 ခုႏွစ္တြင္ ျပန္လည္ဖြင့္လွစ္ႏိုင္ခဲ့သည္။ ဗာဗုလုန္ ႏိုင္ငံသို႔ သုံ႕ပန္းအျဖစ္ ေခၚေဆာင္ျခင္းခံရသည့္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဂ်ဳးလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ေဒးဗစ္ ဘုရင္ႀကီး လက္ထက္ကဲ့သို႔ အင္အားႀကီး ဘုရင့္ႏိုင္ငံေတာ္အျဖစ္ ျပန္လည္ နလန္မထူႏိုင္ေတာ့ပါ။ ကမာၻ႕အင္ပါယာ ႏိုင္ငံအဆက္ဆက္တို႔၏ က်ဴးေက်ာ္ျခင္း၊ သိမ္းပိုက္အႏိုင္ယူျခင္း တို႔ကိုခံရသည္။ ပါးရွန္းအင္ပါယာ က (BC 450 မွ BC 330) ၊ ဂရိ၊ အီဂ်စ္၊ ႏွင့္ ဆီးရီးယား တို႔က (BC 330 မွ BC 166) ၊ ဟာမိုးနီးယန္း တို႔က (BC 166 မွ BC 163) အသီးသီး သိမ္းပိုက္ အႏိုင္က်င့္ ျခင္းကို ခံခဲ့ရၿပီး၊ BC 163 ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေရာမစစ္တပ္ ၏ က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ျခင္းကို ခံရျပန္သည္။
က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္သူ တို႔၏ ဘာသာေရး ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈတို႔သည္ လည္း မတူညီခဲ့ပါ။ သခင္ေယရႈ ေမြးဖြါးခဲ့သည္ အခ်ိန္ကာလမ်ားတြင္ ေရာမတို႔၏ လက္ေအာက္တြင္ ကိုလိုနီ ႏိုင္ငံအျဖစ္ရွိခဲ့ၿပီး အစၥေရးႏိုင္ငံ၏ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေဟရုဒ္ မင္းသည္ ေဂ်ရုရွလင္ ဗိမၼာန္ေတာ္ကို အႀကီးအက်ယ္ မြန္းမန္ ျပဳျပင္သည္။ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀ ခန္႔ၾကာသည္ဟု ဆိုသည္။ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးတို႔၏ ေန႔တဓူ၀ အသက္တာသည္ ဘာသာေရးအေၾကာင္းမ်ားကို ေျပာဆို၊ ေဆြးေႏြး၊ ျငင္းခံု ျခင္းမ်ားျဖင့္သာ ျပည့္ႏွက္ေနခဲ့ၿပီး၊ ဘာသာေရးအဖြဲ႕အစည္းႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ (Pharisees, Sadducees, the Essenes ႏွင့္ Zealots) တို႔ သည္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားအေပၚ ၾသဇာလြမ္းမိုးႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။
AD 66 ခုႏွစ္တြင္ ဂ်ဴး လူမ်ဳိးတို႔၏ ေရာမ က်ဴးေက်ာ္သူတို႔ကို ပုန္ကန္တိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ ေဂ်ရုရွလင္ တစ္ၿမိဳ႕လံုး ႏွင့္ ေဟရုဒ္ဘုရင္ခံ၏ နန္းေတာ္ကို ရစရာမရွိေတာ့သည္ အထိေရာမစစ္တပ္က ဖ်က္ဆီးေခ်မြ ပစ္လိုက္သည္။ ဤျဖစ္ရပ္ေၾကာင့္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးအေတာ္မ်ားမ်ား အေ၀းေနရာမ်ားသို႔ ျပန္႔ႏွံ႕သြားၾကၿပီး Rabbinical Judaism ဟုေခၚေသာ ယံုၾကည္ခံယူမႈ အသစ္တစ္ခု ေမြးဖြါးလာခဲ့သည္။ (မွတ္ခ်က္။ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးတို႔သည္ ေဂ်ရုရွလင္ ဗိမၼာန္ေတာ္ကို ဗဟိုထားၿပီး သူတို႔၏ ယံုၾကည္မႈကို က်င့္သံုးခဲ့ၾကေသာ္လည္း ေဂ်ရုရွလင္ ဗိမၼာန္ေတာ္ ဖ်က္ဆီးျခင္း ခံရေသာေနာက္ပိုင္းတြင္ သူတို႔ ေရာက္ရာ အရပ္ေဒသတြင္ပင္ ေဂ်ရုရွလင္ ဗိမၼာန္ေတာ္မရွိေသာ္လည္း ရဟူဒီ ယံုၾကည္ျခင္းကို ဆက္လက္ထိမ္းသိမ္းျခင္း ယံုၾကည္က်င့္သံုးျခင္း၀ါဒ ကို Rabbinical Judaism ဟုေခၚသည္။)
ေနာက္ပိုင္းတြင္ ခရစ္ယာန္ဘာသာ ေမြးဖြါးလာၿပီးတျဖည္းျဖည္း ခုိင္မာလာျခင္းႏွင့္ အတူ ေရာမအင္ပါ တျဖည္းျဖည္း က်ဆင္းယုတ္ေလွ်ာ့လာျခင္းတို႔သည္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးတို႔ကို ဥေရာပ တခြင္လံုးႏွင့္ ရုရွားႏိုင္ငံသို႔ သြားေရာက္ အေျခခ် ေနထိုင္ရန္ အေၾကာင္းမ်ားစြာတို႔ကို ဖန္တီးေပးေနသကဲ့သို႔ျဖစ္သည္။ သူတို႔သည္ ေရာက္ရာ အရပ္ေဒသတိုင္းတြင္ မယံုသကၤာစြာ ဆက္ဆံမႈခံရျခင္း၊ ညႇင္းပန္းႏိွပ္စက္ျခင္းမ်ားစြာတို႔ကို ခံခဲ့ၾကရသည္။ အလယ္ေခတ္ (Middle age) ဟု သမိုင္းပညာရွင္မ်ား က သမုတ္ခဲ့သည္ ကာလမ်ားတြင္ျဖစ္ပြါးခဲ့သည့္ ကပ္ဆိုးႀကီးမ်ား ကို ဂ်ဴးမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ ဟုစြပ္စြဲျခင္းခဲ့ခဲ့ရသည္။ 1478 ခုႏွစ္တြင္ျဖစ္ပြားေသာ Spanish Inquisition ျပႆနာတြင္လည္း ဂ်ဴးလူမ်ဳိးတို႔ကို အဓိကပစ္မွတ္ထား တိုက္ခိုက္ျခင္း ခံခဲ့ရသည္။ ေနရတိုင္းတြင္ ဂ်ဴးမုန္းတီးေရး ၀ါဒမ်ားျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ အဆိုးဆံုးကေတာ့ ၁၉၃၀ ႏွင့္ ၁၉၄၀ ႏွစ္လြန္မ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့ၿပီး Holocaust ဟု လူသိမ်ားေသာ နာဇီ ဂ်ာမဏီတို႔က ဂ်ဴးလူမ်ဳိး ၆ သန္းခန္႔ကို ရက္ရက္စက္စက္ သတ္ျဖတ္မႈပင္ျဖစ္သည္။
၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ယေန႔ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံကို ျပန္လည္ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့ၿပီး ကမာၻ႕ႏိုင္ငံအသီးသီးသို႔ ျပန္႔ႏွံ႕ေရာက္ရွိေနၾကေသာ ဂ်ဴးလူမ်ဴိးမ်ား အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံသို႔ တဖြဲဖြဲျပန္လာၾကသည္။ 1967 ခုႏွစ္တြင္ အီဂ်စ္၊ ေဂ်ာ္ဒန္ ႏွင့္ ဆီးရီးယား တို႔ႏွင့္ ျဖစ္ပြားေသာ ေျခာက္ရက္စစ္ပြဲ (6 days war) တြင္ အစၥေရးလ္ ႏိုင္ငံ ကအႏိုင္ရရွိၿပီး ေဂ်ရုရွလင္ ၿမိဳ႕ေတာ္ကို အစၥေရးလ္ တိုု႔က ျပန္လည္ သိမ္းပိုက္ ႏိုင္ခဲ့သည္။
အေျခခံယံုၾကည္ခ်က္မ်ား
ေခတ္သစ္ ရဟူဒီဘာသာ ကို ေလးမ်ဳိးအျဖစ္ခြဲျခမ္းႏိုင္သည္။
- Orthodox Jews : တိုးရ (Torah) ဟုေခၚေသာ ေဟဗရူး က်မ္းစာအုပ္မွ ပထမ က်မ္း ၅ တြဲ ႏွင့္ Talmud ဟုေခၚေသာ ဂ်ဴး ဥပေဒသမ်ားႏွင့္ ရိုးရာဓေလံထံုးတမ္းတို႔ကို ေရးသားထားသည့္ ေရွးေခတ္ ဂ်ဴးဘာသာေရးဆရာႀကီးမ်ားေရးသားခဲ့သည့္ က်မ္းဂန္မ်ား ကို စြဲစြဲၿမဲၿမဲ၊ တိတိက်က် လိုက္နာသည္။ ကိုရွာ (Kosher) ဟုေခၚသည့္ ေန႔စဥ္ က်င့္ထံုးမ်ားကိုလည္း လိုက္နာက်င့္သံုးသည္။ Hasidic Jews ဆိုသည့္ အဖြဲ႕ငယ္တစ္ခုသည္ Orthodox အဖြဲ႕၏ လက္ယာစြန္း၀ါဒီမ်ားဟု သတ္မွတ္ခံယူထားၾကသည္။ တနည္းအားျဖင့္ အစြန္းေရာက္ Orthodox Jews မ်ားျဖစ္သည္။ သူတို႔သည္ ႏႈတ္ကပတ္ေတာ္ အပိုင္းအစမ်ားကိုထည့္ထားသည့္ အနက္ေရာင္ ဗူးငယ္ကေလးမ်ား (Phylacteries ဟုေခၚသည္) ကို လက္ေမာင္း ႏွင့္ နဖူးေပၚတြင္ ၀တ္ဆင္၊ သယ္ေဆာင္ ထားေလ့ရွိၾကသည္။
- Conservative Jews (အေမရိကားတြင္တည္ေထာင္သည္) လုိက္နာမႈ ေပ်ာ့ေျပာင္းသည့္ အဖြဲ႕ျဖစ္ၿပီး ဂ်ဴးက်န္းဂန္မ်ား၊ မ်ားကို ဖတ္ျခင္းလိုက္နာျခင္းမယ္မယ္ရရမရွိေသာ၊ ရဟူဒီဘာသာ၀င္မ်ား ျဖစ္သည္။ သူတို႔၏ ေရွးဖခင္ႀကီးမ်ားက်င့္သံုးခဲ့ေသာ ရဟူဒီ ဂ်ဴးဘာသာကို မေပ်ာက္မပ်က္ ဆက္လက္ထိမ္းသိမ္းလိုေသာ ဆႏၵသာ ရွိၿပီး၊ ေခတ္သစ္ကမာၻႏွင့္ သဟဇာတျဖစ္ေအာင္ ေနထိုင္က်င့္ႀကံလိုေသာ ဂ်ဴးမ်ားျဖစ္သည္။
- Reformed Jews: တစ္ခ်ဳိ႕က Humanistic သို႔မဟုတ္ Progressive သို႔မဟုတ္ Liberal Jews ဟုလည္းေခၚသည္။ ျပဳျပင္ေျပာင္းလည္းေရးသမားမ်ားျဖစ္သည္။ ဂ်ဴးဘာသာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ား၊ က်င့္ထံုးမ်ားကို က်င့္ႀကံလိုက္နာေသာ္လည္း ေခတ္သစ္ လူမႈအသိုင္းအ၀ိုင္း တြင္လည္း တက္တက္ၾကြၾကြပါ၀င္သူမ်ားျဖစ္သည္။ ေခတ္ေရစီးေၾကာင္းႏွင့္ အတူ၊ သဟဇာတျဖစ္ေအာင္ေနထိုင္ ေသာ္လည္း အေတာ္မ်ားမ်ားသည္ ဘုရားတရားႏွင့္ ကင္းကြာေနၾကသည္။
- Messianic Jews (လူနည္းစု) ေယရႈခရစ္ေတာ္ကို ကယ္တင္ရွင္ ေမရွိယအျဖစ္ယံုၾကည္လက္ခံသူ မ်ားျဖစ္သည္။ ဂ်ဴး မိဘ၊ ဘိုးဘြားမ်ားမွဆင္းသက္လာသူမ်ားျဖစ္ေသာ္လည္း၊ ဂ်ဴးလူမ်ဴိးမ်ားက သူတို႔ကို စစ္မွန္ေသာ ဂ်ဴး မဟုတ္သူမ်ားဟု ျမင္သည္။
ရဟူဒီ ဂ်ဴးဘာသာ၀င္အားလံုးတို႔အတြက္ ေဂ်ရုရွလင္ ၿမိဳ႕သည္ သန္႔ရွင္းျမင့္ျမတ္ေသာ ဘုရားရွင္ က်ိန္း၀ပ္ရာ ၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္သည္။
ဂ်ဴးဘာသာ၀င္တို႔ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားကိုလည္း သိမွတ္သင့္သည္။
- ဘုရားရွင္သည္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္ ပဋိညဥ္တရားသစၥာတရားျပဳလုပ္ခဲ့သည္ဟု အခိုင္အမာယံုၾကည္သည္။
- ထိုပဋိညဥ္ သစၥာတရား ျပဳလုပ္ျခင္း၏အမွတ္လကၡဏာအျဖစ္ ေမြးဖြားလာေသာ ေယာကၤ်ားကေလးငယ္ တိုင္းကို ေမြးဖြားၿပီး ရွစ္ရက္ေျမာက္တြင္ အေရျဖားလွီးျခင္းကို ျပဳလုပ္သည္။
- ဘုရားသခင္ သတ္မွတ္ထားေသာ ဥပုသ္ ေတာ္ေန႔တြင္ အလုပ္မလုပ္ဘဲ အနားယူျခင္း။
- အခ်ဳိ႕ေသာ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ဘာသာတရားကိုင္းရိႈင္းျခင္းမရွိဘဲ၊ သူတို႔ကိုသူတို႔ ဘုရားမဲ့၀ါဒီမ်ား အျဖစ္ခံယူသည္။
- အခ်ဳိ႕ေသာ ဂ်ဴးမ်ားသည္ ဂ်ဳးမိဘႏွစ္ပါးမွ ေမြးဖြါးေသာေၾကာင့္သာ ဂ်ဴးျဖစ္ေနၾကေသာ္လည္း အျခားသူမ်ားမွ ယံုၾကည္ျခင္းႀကီးေသာ ဂ်ဴးဘာသာ၀င္မ်ားဟု ထင္ျမင္တတ္ၾကသည္။ ဂ်ဴး မိဘႏွစ္ပါးမွ ေမြးဖြားေသာ္လည္း ဂ်ဴးဘာသာကို ယံုၾကည္လိုက္ေလွ်ာက္ျခင္းမရွိသူ လည္းအေျမာက္အမ်ားရွိသည္။
- ဘုရားသခင္ကို တစ္ပါးတည္းေသာ အရွင္သခင္ (သံုးပါးတစ္ဆူမဟုတ္) အျဖစ္ခံယူယံုၾကည္သည္။ ဘုရားသခင္သည္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ပါးျဖစ္သည္။ မျမင္ႏိုင္ေသာ တန္ခိုးပါ၀ါ တစ္ခုသက္သက္မဟုတ္ပါ။ သူသည္ omnipotent တန္ခိုးႀကီးသူ ျဖစ္ၿပီး omniscient အရာရာကို သိစြမ္းသူျဖစ္ကာ omnipresent ေနရာတိုင္းတြင္ တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ရွိ ေနသူျဖစ္သည္။ သူသည္ သနားျခင္း ဂရုဏာႏွင့္ ျပည့္၀သူျဖစ္ၿပီး၊ မွ်ၽမွ်တတ တရားစီရင္သူလည္းျဖစ္သည္။ သစၥာရွိသူကို ဆုလဒ္မ်ားေပးတတ္ၿပီး ေကာက္က်စ္စဥ္းလဲသူ မ်ားကို အျပစ္စီရင္တတ္သူလည္းျဖစ္သည္။ ေဟၿဗဲဘာသာစကားအားျဖင့္ ဘုရားသခင္၏ အမည္နာမ ကို Yod, Hei, Vav, Hei ဟူေသာ ဗ်ည္း ေလးလံုးျဖင့္ ေရးသားေလ့ရွိၿပီး၊ ထိုေလးလံုးကို အဂၤလိပ္လို ဘာသာျပန္ဆိုေသာအခါ၊ ဘုရားသခင္၏အမည္နာမသည္ YHWH ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ဤ စကားလံုးသည္ ဖတ္၍ မရေသာ၊ (၀ါ) အသံထြက္ဆို၍ မရေသာ စကားလံုး၊ နာမည္ ျဖစ္ၿပီး ဘုရားရွင္သည္ သန္႔ရွင္းျမင့္ျမတ္ လြန္းသျဖင့္ ဘုရားရွင္၏နာမည္ကို ေရးသားရန္ပင္ မသင့္ေတာ္ဟု ယံုၾကည္ေသာေၾကာင့္ ဖတ္မရေသာ၊ အသံထြက္၍ မရေသာ စကားလံုးျဖင့္ေရးသားျခင္းျဖစ္သည္ ဟုဆိုသည္။
- က်မ္းစာအုပ္မ်ား ဂ်ဴးဘာသာတို႔၏ အဓိကက်မ္းစာအုပ္မွာ Tanakh ဟုေခၚေသာ မၼေဟာင္းက်မ္းစာအုပ္ ျဖစ္ၿပီး အဓိကအားျဖင့္ ေမာေရွေရးသားခဲ့ေသာ Pentateuch ဟု ေခၚေ၀ၚသည့္ Torah ထဲမွ ပထမ ငါးအုပ္ပါ၀င္သည္။ Talmud က်မ္းသည္ ဂ်ဴးဘာသာေရးဆရာႀကီးမ်ားေရးေသာ ဓမၼေဟာင္းက်မ္း၏ အနက္ဖြင့္ျဖစ္သည္။
- ေသျခင္း၏တဖက္ကမ္းအေၾကာင္းကို ဓမၼေဟာင္းက်မ္းတြင္ မယ္မယ္ရရေဖာ္ျပခဲ့ျခင္း မရွိသည့္အတိုင္း တေန႔ေန႔တြင္ ကယ္တင္ရွင္ေမရွိယၾကြဆင္းလာမွာျဖစ္ၿပီး ေသလြန္ခဲ့ၿပီးေသာသူမ်ားအားလံုး ျပန္ထလာၾကမည္ဟု ယံုၾကည္သည္။ ထိုအခ်ိန္က်မွ တရားစီရင္ျခင္းရွိမည္ဟု ယံုၾကည္သည္။
- ေသာၾကာည ေန၀င္ခ်ိန္မွစၿပီး စေနေန႔ည ေန၀င္ခ်ိန္အထိကို ဥပုသ္ေန႔အျဖစ္ သတ္မွတ္ၿပီး တရားဇရပ္မ်ားမ်ားတြင္ ၀တ္ျပဳစည္းေ၀းျခင္းမ်ားျပဳလုပ္သည္။ တရားဇရပ္ Synagogue သည္ လူမႈေရးရာ မ်ားကိုေျပာဆိုတိုင္ပင္ရာ စုေ၀းရာအရပ္လည္းျဖစ္သည္။
အေရးႀကီးေသာ ေန႔ရက္မ်ား
- Rosh Hashanah (September/October) – New Year
- Yom Kippur (September/October) – ခြင့္လႊတ္ျခင္းတရားအတြက္ ဆုေတာင္းရာရက္မ်ား
- Sukkot (Five days after Yom Kippur) – ေတာလည္ရာက်မ္းထဲမွ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀ အျဖစ္အပ်က္ကို အမွတ္တရျဖစ္ရန္ က်င္းပသည့္ ပြဲေတာ္၊ ေပ်ာ္ရႊင္ျခင္းပြဲေတာ္။
- Hanukkah (December) ဘီစီ ၁၇၅ ခုႏွစ္တြင္ က်ဴးေက်ာ္သူဆီးရီးယား စစ္တပ္ကို မကၠဘီ အရပ္တြင္ အႏိုင္ရရွိခဲ့သည့္ အထိမ္းအမွတ္။
- Purim (February/March) ပါးရွန္း (ယေန႔ အီရန္) တိုင္းျပည္သို႔ သံု႕ပန္းအျဖစ္ေခၚေဆာင္ျခင္း ခံရျခင္း မွ ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္သည့္ အထိမ္းအမွတ္ျဖင့္ ျပဳလုပ္က်င္းပသည့္ပြဲေတာ္။
- Passover (March/April) (ပႆခါပြဲ၊ ထြက္ေျမာက္ရာက်မ္း ၁၂ ) ေမာေရွ၏ ဦးေဆာင္မႈျဖင့္ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားကို အဲဂုတၱဳ (အီဂ်စ္) ႏိုင္ငံမွ ထြက္ခြါခြင့္ေပးရန္အတြက္ ဘုရားရွင္က အီဂ်စ္လူမ်ဳိးအားလံုး၏ သားဦး မ်ားကို သတ္ၿပီး၊ ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားကို ထြက္ခြါခြင့္ ရေစသည့္ အျဖစ္ကို အစြဲျပဳ၍ က်င္းပသည္။
- Shavuot (May/June) ဆိုင္းႏိုင္းေတာင္ေပၚမွ တိုးရက်မ္း (Torah) ကို ေမာေရွမွ ရရွိခဲ့သည့္ အထိမ္းအမွတ္အျဖစ္ျပဳလုပ္သည့္ ေန႔။ ဆတ္စပါး (Barley) ရိပ္သိမ္းျခင္း ကာလ ကုန္ဆံုးျခင္းႏွင့္ ဂ်ဳံရိပ္သိမ္းကာလ အစလည္းျဖစ္သည္။
- Yom Hashoah (usually in April) Holocaust ဟုေခၚေသာ ၁၉၄၁ မွ ၁၉၄၅ ခုႏွစ္အတြင္း ဂ်ဴးလူမ်ဳိးမ်ားကို နာဇီဂ်ာမဏီတို႔က အစုလိုက္အၿပဳံလိုက္ သတ္ျဖတ္ခဲ့သည့္ အျဖစ္အပ်က္ ကို မေမ႔မေပ်ာက္ေစရန္ က်င္းပသည့္ ေန႔ရက္။
ေသာင္းႏိုး
မွတ္ခ်က္။ ။ Len Woods ေရးသားေသာ Handbook of World Religions (A bible-based review of 50 World faiths) စာအုပ္မွ ကိုးကားတင္ျပထားပါသည္။